11 juillet 2022
Les membres du Réseau académique sur la Charte sociale européenne et les droits sociaux (RACSE)
Expriment leur vive préoccupation quant à l’avenir du fonctionnement démocratique et quant à la survie de l’université publique en Grèce.
S’associent à l’indignation générale suscitée au sein de la communauté universitaire grecque, mais aussi internationale, suite à l’instauration récente, par voie législative, d’un corps spécial de police destiné à la surveillance des bâtiments et campus universitaires. Le déploiement à cet effet de plus d’un millier de policiers, armés de matraques, au sein des universités grecques est une mesure liberticide inédite, contraire aux principes de la démocratie et de l’État de droit qui sont les fondements mêmes du Conseil de l’Europe (v. art. 3 de son Statut). La pénalisation de la vie universitaire, par la répression musclée, parfois sanglante, des mouvements d’étudiants et de personnels et l’étouffement de toute forme de protestation au sein de l’université grecque sont des pratiques peu dignes d’un État démocratique contemporain. Il s’agit en effet de l’abolition pure et simple de la franchise universitaire, telle que consacrée en Europe historiquement et de manière ininterrompue depuis le XIIIème siècle.
Contestent la remise en cause sans précédent, par le projet de loi intitulé « Nouveaux horizons dans les établissements d’enseignement supérieur », du statut d’agent public autonome des enseignants-chercheurs et plus généralement de l’université publique, avec toutes les prérogatives d’indépendance et de liberté académique, les garanties d’égalité des chances et les exigences de qualité et d’éthique scientifique et savante qui ont fait sa réputation. Cette remise en cause est l’un des tristes symptômes d’une vaste perspective de démantèlement, voire de privatisation programmée de l’ensemble du service public, condamné à une mise à mort lente mais certaine par la suppression progressive de ses moyens d’exercice et de subsistance. Acté sans aucune concertation préalable avec les principaux intéressés, à savoir les membres de la communauté universitaire, ce changement de régime annoncé témoigne d’un mépris sans précédent de leur mission, notamment à l’égard des générations futures, et constitue, de ce fait, une violation des dispositions de la Charte sociale européenne en matière de droit à l’éducation (art. 9 et 10 de la Charte révisée), ainsi que du Socle européen des droits sociaux (principe 1er).
Déplorent la précarisation des carrières des enseignants-chercheurs, par la mutation du statut des maîtres de conférences actuels en un statut non permanent et par l’introduction de nouvelles formes d’emploi du personnel enseignant sur la base de contrats de type privé – créant des universitaires à usage unique, sans promesse de titularisation. Par ailleurs, au nom d’une efficacité et d’une attractivité vaguement identifiables, le projet de loi met un frein au financement public des programmes de recherche, les soumettant de manière univoque et suivant des critères pour le moins indéfinis à un financement par voie d’appels, avec des résultats incertains pour des champs disciplinaires jugés moins « rentables », comme ceux des sciences humaines et sociales. Bien plus, l’instauration de frais de scolarité pour certains programmes de master et la mise en place d’une catégorie distincte de « doctorats industriels » – inédite en Europe – consacrent la fragmentation de la recherche et de la liberté académique et leur subordination sans précédent aux lois du marché. Outre les inégalités sociales engendrées et nourries par ces nouveaux dispositifs, c’est l’essence même du droit à l’enseignement supérieur qui est bafoué, tel que consacré par la Charte sociale européenne et surtout par le Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et culturels (art. 13 par. 2 (c)), en ces termes : « L’enseignement supérieur doit être rendu accessible à tous en pleine égalité, en fonction des capacités de chacun, par tous les moyens appropriés et notamment par l’instauration progressive de la gratuité ».
Dénoncent l’abolition des procédures démocratiques d’élection et de représentation au sein des instances universitaires, notamment la suppression de l’élection du Recteur et des Doyens par l’ensemble des membres de la communauté universitaire, ainsi que la disparition des organisations politiques d’étudiants au profit d’une représentation unique et restreinte – autant de prévisions liberticides qui consacrent un modèle d’université-entreprise, au détriment du pluralisme, de la liberté d’association et de la liberté syndicale, tels que consacrés notamment dans la Convention européenne des droits de l’homme (art. 11) et la Charte sociale européenne révisée (art. 5 et 6).
Demandent l’organisation d’États-Généraux de l’Enseignement supérieur et de la Recherche afin de poser collectivement et démocratiquement les bases d’une réforme juste dans le respect des libertés publiques, à la hauteur de la mission dont la communauté académique est investie.
Décident de s’associer à l’ensemble des revendications exprimées ces derniers jours par la communauté académique en Grèce et de rester mobilisés à ses côtés afin de défendre les acquis démocratiques de l’enseignement supérieur gravement menacés.
***
Nous, enseignants universitaires, chercheurs et juristes praticiens, membres du Réseau académique sur la Charte sociale européenne et les droits sociaux (RACSE), restons fondamentalement attachés à une vision humaniste de l’université, entendue et vécue comme un espace ouvert, comme un lieu de dialogue et de confrontation par le verbe et par l’esprit, par le questionnement permanent de la science et le partage de la connaissance. Une université qui ne craint pas le débat, qui s’enrichit des contradictions et qui sait résoudre les conflits par la force des arguments et des idées. Une université au service de la civilisation, un legs pour les générations futures.
___
Ψήφισμα του Ακαδημαϊκού Δικτύου για τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και τα Κοινωνικά Δικαιώματα (RACSE-ANESC)
για το μέλλον του δημόσιου πανεπιστημίου στην Ελλάδα
11 Ιουλίου 2022
Τα μέλη του Ακαδημαϊκού Δικτύου για τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και τα Κοινωνικά Δικαιώματα (RACSE-ANESC)
Εκφράζουν τη βαθιά τους ανησυχία για το μέλλον της δημοκρατικής λειτουργίας και για την επιβίωση του δημόσιου πανεπιστημίου στην Ελλάδα.
Συμμερίζονται τη γενική αγανάκτηση που προκλήθηκε στην ελληνική πανεπιστημιακή κοινότητα, αλλά και διεθνώς, μετά την πρόσφατη σύσταση με νόμο ειδικής αστυνομικής δύναμης για την επιτήρηση των πανεπιστημιακών κτιρίων και πανεπιστημιουπόλεων. Η αποστολή για το σκοπό αυτό περισσότερο από χιλίων αστυνομικών, οπλισμένων με «αστυνομικές ράβδους», εντός των ελληνικών πανεπιστημίων είναι ένα πρωτοφανές μέτρο καταπάτησης των ελευθεριών, αντίθετο με τις αρχές της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου που αποτελούν τα ίδια τα θεμέλια του Συμβουλίου της Ευρώπης (βλ. το άρθρο 3 του Καταστατικού του). Η ποινικοποίηση της πανεπιστημιακής ζωής, μέσω της βίαιης, ενίοτε και αιματηρής καταστολής των κινημάτων των φοιτητών και του διδακτικού και διοικητικού προσωπικού, καθώς και η αναχαίτιση κάθε μορφής διαμαρτυρίας στο ελληνικό πανεπιστήμιο, είναι πρακτικές που δεν συνάδουν με ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος. Πρόκειται στην πραγματικότητα για την κατάργηση στην πράξη του πανεπιστημιακού ασύλου, όπως αυτό είχε καθιερωθεί στην Ευρώπη ιστορικά και αδιάλειπτα από το 13ο αιώνα.
Αντιτίθενται στην πρωτοφανή υπονόμευση, στη βάση του σχεδίου νόμου με τίτλο «Νέοι ορίζοντες για τα ΑΕΙ», της ιδιότητας του αυτόνομου δημόσιου λειτουργού των διδασκόντων και ερευνητών και γενικότερα του καθεστώτος του δημόσιου πανεπιστημίου, με όλα τα προνόμια ανεξαρτησίας και ακαδημαϊκής ελευθερίας, τις εγγυήσεις για ίσες ευκαιρίες και τις υψηλές απαιτήσεις για ποιότητα και επιστημονική δεοντολογία για τα οποία φημίζεται. Αυτή η αμφισβήτηση είναι ένα από τα θλιβερά συμπτώματα μιας ευρύτερης προοπτικής διάλυσης και προγραμματισμένης ιδιωτικοποίησης ολόκληρου του δημόσιου τομέα, που μοιάζει καταδικασμένος σε έναν αργό αλλά βέβαιο θάνατο μέσα από την προοδευτική κατάργηση των μέσων λειτουργίας και επιβίωσής του. Αποφασισμένη χωρίς προηγούμενη διαβούλευση με τα κύρια ενδιαφερόμενα μέρη, δηλαδή τα ίδια τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, αυτή η προαναγγελθείσα αλλαγή καθεστώτος μαρτυρεί μια άνευ προηγουμένου περιφρόνηση της αποστολής τους, ιδίως όσον αφορά τις μελλοντικές γενιές, και ως εκ τούτου συνιστά παραβίαση των διατάξεων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη για το δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρθρα 9 και 10 του Αναθεωρημένου Χάρτη), καθώς και του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων (γενική αρχή 1).
Αποδοκιμάζουν την επισφάλεια της σταδιοδρομίας των διδασκόντων και ερευνητών, με την άρση του καθεστώτος μονιμότητας των επίκουρων καθηγητών και με την εισαγωγή νέων μορφών απασχόλησης του διδακτικού προσωπικού στη βάση συμβάσεων ιδιωτικού δικαίου – δημιουργώντας έτσι πανεπιστημιακούς μιας χρήσης, χωρίς καμιά υπόσχεση μονιμοποίησης. Παράλληλα, στο όνομα μιας ασαφώς προσδιορίσιμης αποτελεσματικότητας και ελκυστικότητας, το σχέδιο νόμου θέτει φρένο στη δημόσια χρηματοδότηση των ερευνητικών προγραμμάτων, υποβάλλοντάς τα σχεδόν αποκλειστικά σε χρηματοδότηση μέσω προκηρύξεων, με ασαφή κριτήρια και με αβέβαια αποτελέσματα για τους κλάδους που θεωρούνται λιγότερο «κερδοφόροι», όπως αυτοί των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Επιπλέον, η θέσπιση διδάκτρων για ορισμένα μεταπτυχιακά προγράμματα, όπως επίσης και η καθιέρωση ξεχωριστής κατηγορίας «βιομηχανικών διδακτορικών» – πρωτοφανούς στην Ευρώπη – επιβεβαιώνει τον κατακερματισμό της έρευνας και της ακαδημαϊκής ελευθερίας και την άνευ προηγουμένου υποταγή τους στους νόμους της αγοράς. Πέρα από τις κοινωνικές ανισότητες που δημιουργούνται και τροφοδοτούνται από αυτές τις νέες ρυθμίσεις, περιφρονείται η ίδια η ουσία του δικαιώματος στην ανώτατη εκπαίδευση, όπως αυτό κατοχυρώνεται στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και κυρίως στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα ( άρθρο 13 παρ. 2 (γ)), με την εξής διατύπωση: «Η ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται σε όλους ισότιμα, ανάλογα με τις ικανότητες καθενός, με όλα τα κατάλληλα μέσα και μάλιστα με την προοδευτική θέσπιση της δωρεάν παιδείας».
Καταγγέλλουν την κατάργηση των δημοκρατικών διαδικασιών εκλογής και εκπροσώπησης στα πανεπιστημιακά όργανα, ιδίως την κατάργηση της εκλογής του Πρύτανη και των Κοσμητόρων από όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, καθώς και τη συρρίκνωση των φοιτητικών πολιτικών οργανώσεων προς όφελος μιας ενιαίας και περιορισμένης εκπροσώπησης – μια σειρά αντιδημοκρατικών ρυθμίσεων που σκοπό έχουν να καθιερώσουν ένα μοντέλο πανεπιστημίου-επιχείρησης, σε βάρος του πλουραλισμού, της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι και της συνδικαλιστικής ελευθερίας, όπως αυτές κατοχυρώνονται ιδίως στη Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (άρθρο 11) και στον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη (άρθρα 5 και 6).
Ζητούν τη διοργάνωση δημόσιας καθολικής διαβούλευσης για την ανώτατη εκπαίδευση και την έρευνα, προκειμένου να τεθούν συλλογικά και δημοκρατικά οι βάσεις για μια δίκαιη μεταρρύθμιση με σεβασμό στις δημόσιες ελευθερίες, ανάλογης της αποστολής που έχει αναλάβει η ακαδημαϊκή κοινότητα.
Αποφασίζουν να συνταχθούν με το σύνολο των αιτημάτων που έχει εκφράσει τις τελευταίες μέρες η ακαδημαϊκή κοινότητα στην Ελλάδα και να κινητοποιηθούν στο πλευρό της για να υπερασπιστούν τα δημοκρατικά κεκτημένα της ανώτατης εκπαίδευσης που απειλούνται σοβαρά.
***
Εμείς, οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, ερευνητές και επαγγελματίες νομικοί, μέλη του Ακαδημαϊκού Δικτύου για τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και τα Κοινωνικά Δικαιώματα (RACSE-ANESC), παραμένουμε ουσιαστικά πιστοί σε ένα ανθρωπιστικό όραμα για το πανεπιστήμιο – ένα πανεπιστήμιο που νοείται και βιώνεται ως χώρος ανοιχτός, ως χώρος διαλόγου και αντιπαράθεσης με το λόγο και το πνεύμα, με τα διαρκή ερωτήματα της επιστήμης και το μοίρασμα της γνώσης. Ένα πανεπιστήμιο που δε φοβάται τη συζήτηση, που εμπλουτίζεται από τις αντιφάσεις και που ξέρει να επιλύει τις συγκρούσεις με τη δύναμη των επιχειρημάτων και των ιδεών. Ένα πανεπιστήμιο στην υπηρεσία του πολιτισμού, κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές.